ҚҚС: Нарыққа балық емес, қармақ керек

Қосылған құн салығы мөлшерлемесінің қым­баттауына қатысты әлі нақты шешім айтыл­ған жоқ. Әуелде 20 пайыз делінген мөлшерлеме кейін 16 пайыз меже­сінде белгіленетін се­­кіл­ді. Ұлттық экономи­ка министрі Серік Жұманғарин өткен аптада Алматыға келген сапарында 16 пайызға да дайындық бар екенін айтты. Министрдің айтуынша, инфляция қазіргі деңгейден 3-3,5 пайыздан аспауы керек. 20 пайыздық деңгейдегі индексация жағдайында 800 млрд теңге керек еді. Бірақ бюджетке кіретін қаржы одан да көп. Қазір 16 пайыздық деңгейдегі керек қаржы – 600-650 млрд теңге. Қысқасы, Үкі­метте осыған де­йін ай­тылып келген 16-20 па­йыз жағдайын­д­а қан­дай шешім қабыл­дау қа­жеттігіне бағдар беретін карта бар. Одан төмен­гі пайызда жағдайымыз­дың қандай болатынын айқындайтын карта әлі ашылған жоқ.

Гүлбаршын АЙТЖАНБАЙҚЫЗЫ
Гүлбаршын АЙТЖАНБАЙҚЫЗЫ
ҚҚС: Нарыққа балық емес, қармақ керек
Коллажды жасаған – Зәуреш Смағұл, «ЕQ»

Сарапшылар салықтың жаңа деңгейі енді ғана ес жиып келе жатқан бизнесті бөлшектеп жіберетінін жиі айтатын. Министр С.Жұманғарин мұндайға жол берілмейті­нін, Қаржы министрлігі бөл­шектенудің алдын алатын тетіктерді ойластырып жатыр деп мәлімдеді.

«Көлеңкеге бейім бизнестің санаты бізге белгілі. Соған жа­уап беретін 4-5 министр өздеріне қатысты жоспар жасап жатыр. Құ­ра­мында министрлер бар жұмыс тобы аймақтарға шығады, бизнес-қоғамдастықтың пікірін біледі. Соңғы шешімде бәрі ескеріледі», деді С. Жұманғарин.

Еуразиялық биржалар фе­дера­ция­­сының бас хатшысы Константин Сароян өткен аптада Алматыда өткен жиында салық саясатына қатысты әрбір жаңалық Еуропа елдерінің назарында тұрғанын айтты. Оның айтуынша, тиімділігі мен ашықтығын арттыру үшін бірінші кезекте ішкі нарықта уақытша салықтық ынталандыруларды қарастыру қажет.
Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
«Салық және инвестиция ди­пломатиясының әлеуеті маңызды. Дипломатияның бұл түріне сарапшылар жұм­сақ күш деп баға бергенін біле­міз. Сырттан келген инвес­тор бірінші кезекте отандық ком­паниялардың активтеріне назар аударатындықтан, салық дипломатиясының да, инвести­ция­лық дипломатияның да мүмкіндігін барынша пайда­ланғаны дұрыс. Қазақ бизнесі әлемдік нарықпен осы тетік арқылы ғана интеграция­ланады», дейді К.Сароян.
«Президенттеріңіз Қасым-Жомарт Тоқаев бұл мәселеде Үкіметтің емес, кәсіпкерлердің пікіріне назар аударып отыр. Айналымдағы қапиталы 15 млн теңгеден аспайтын нысандар­ға жеке кәсіпкер ретінде тір­келмеуіне мүмкіндік беруі олардың шағын бизнеске, шағын бизнестің орта бизнеске трансформациялануын тездетеді. Дамыған елдерде мұндай тә­жірибе бар», дейді Константин Сароян.

Оның айтуынша, салық мөл­шерінің саралану тәжірибесінде қатып қалған тәртіп жоқ. Бұл – үнемі қозғалыста болатын процес. Мұндайда оңтайлы сәтті ұстап қалғандар ғана ұтады.

«Мұны салық деңгейі бойынша тікелей жеңілдіктер жасау арқылы да, пайдадан алынатын салықты екі есе қысқарту жолымен де жасауға болады. Салықтық ынталандыруларды нақты елдің тәжірибесіне сүйене отырып қарастыру және таңдау қажет. Дамыған елдер­дің нарығын, мемлекеттік құры­лы­мын дамушы елдермен салыс­ты­руға болмайды. Мысалы, АҚШ, ЕО елдері шенеуніктерді қыс­қар­тусыз-ақ кез келген қиын­дық­тан шыға алады. Тіпті инфля­ция 100 пайызға көтеріліп кетсе де, экономикалық ресурс­тары халқына қымбатшылықты, бюд­жетіне тапшылықты сездір­мейді. Қазақстанға экономи­ка­ның науқасына не себеп бол­ға­нын нақтылап алу керек. Со­дан кейін ғана салық деңгейі­нің жаңа көрсеткішінің эконо­ми­ка­ға әсе­рі нақтыланады. Экономи­кала­рыңыздың шикізатқа тәуелді­лігі, мемлекеттің әлеумет алдында­ғы жауапкершілігі, эко­но­микада­ғы мемлекеттің үлесінің көптігі нарықтың дамуына кедергі келтіріп жатыр», дейді шетелдік спикер.

Салық саясатына қатысты қайта қарауды қажет ететін тұстар өте көп екенін сарапшылардың біразы айтып жатыр. 2024 жылы бюджет тапшылығы 30%-ға өсіп (2023 жылы 2,8 трлн теңге болған еді), 3,6 трлн теңгеге жетті. Бюджет «жыртығын» өсіп келе жатқан қарыздармен жабуға дағдыланып бара жатырмыз. 2024 жылы Қаржы министрлігі 7,5 трлн теңге мемлекеттік қарыз алды. Қарыздың өсуімен оған қызмет көрсету шығындары 4,4-тен 5,9 трлн теңгеге дейін дейін өсті. Борышқа қызмет көрсету шығыстарының үлесі 12,9%-дан 16,9%-ға дейін өсті. 2025 жылы Қаржы министрлігі ішкі нарыққа қосымша 6,9 трлн теңге тартуға ниетті. Тағы 2,5 млрд доллардың облигациясын өтеу керек. Мемлекеттік қарызға қызмет көрсету шығындары бюджеттің шығын бөлігіндегі ең көп шығын болады. Күрделі фискалдық жағ­дай­да салықтың өсуі Үкіметтің мем­лекеттік қарызды толтыру есе­бінен ақша алуға деген тәбетін төмен­де­туге тиіс.

Кейбір сарапшылар доллар эмиссиясы әлеуметтік-экономи­калық бағыттағы реформаның қате­лігін жауып келгенін айтады. Біздің нарықтың кеңістігі шектеулі, ойын ережесін қыздыратын ұлт­тық инвесторлар аз. Ішкі нарық­та ұзақ жылдық тарихы бар проб­ле­ма­лардың кері зардабымен бетпе-бет қалып отырмыз.

Ішкі нарық пен бизнеске «балық берме, қармақ бер» деген қағидаға сүйену қажеттігі салық мөлшерлемелеріне қатысты айтылып жатқан пікірталастардан байқалып тұр.